Dordrecht ziet De Staart als grootschalige opvanglocatie bij overstroming

Ellen Kelder is opgavemanager Groenblauwe Stad bij de gemeente Dordrecht. Daarbij gaat het om de vier thema’s van klimaatadaptatie (hittestress, wateroverlast, droogte en waterveiligheid), om biodiversiteit en om het gezond maken van de leefomgeving met groen in de stad. Bij dat laatste draait het om aantrekkelijk en veilig kunnen spelen, bewegen en ontmoeten.

---

‘De Staart is een wijk met kwetsbare mensen die zich vergeten voelden’

---

De gemeente Dordrecht startte met de opgave Groenblauw Dordrecht in 2018. Kelder: “Wij zijn vooral een research & development opgavegroep en doen niet veel aan uitvoering. Als we dat wel doen, zien we het vooral als pilot. We monitoren of bepaalde maatregelen in de openbare ruimte functioneren en of die ook elders kunnen worden toegepast. We hebben zelf veel kennistrajecten en participeren daarnaast in programma’s als EU Horizon 2020 en de Nationale Wetenschapsagenda van de NWO. Ook maken we deel uit van City Deals.”

Orkaan Katrina

Kelder vertelt dat het verhaal over De Staart als schuillocatie begon in 2005, na orkaan Katrina. “Nationaal werd de vraag gesteld of een dergelijke orkaan ook Nederland zou kunnen treffen en wat dit dan zou betekenen. Hiervoor kwam de Commissie Veerman, die adviseerde een Deltaplan op te stellen om ons voor te bereiden op de klimaatverandering. In de kranten stond al snel na Katrina dat bij een dergelijke orkaan Dordrecht het putje is waar het water het hoogst zal komen.

---

'We moeten het samen redden, want we zitten in hetzelfde schuitje'

---

We weten inmiddels dat er ook twee interessante, positieve punten zijn. Ten eerste: Dordrecht ligt op het overgangsgebied van rivier en zee, waardoor de stroomsnelheid ook bij hoog water niet zo hoog is. Daarnaast beschikt Dordrecht over buitendijkse gebieden, zoals De Staart, die net zo hoog zijn als de dijk. Daar zal het water bij een overstroming niet heel hoog worden, want dan overstroomt ook de dijk. Het water dat eventueel wel in het gebied komt, zal bovendien weer snel wegstromen, waardoor de schade relatief beperkt blijft.”

De Staart is een buitendijks gebied dat door aanslibbing is ontstaan na de Sint-Elisabethsvloed van 1421. Ongeveer 150 jaar geleden is het gebied opgehoogd om er een havengebied van te maken met ook scheepswerven. Daardoor is er nu een gemiddelde hoogte van ongeveer 3,5 meter boven NAP, een fors hoogteverschil met de rest van Dordrecht dat op sommige plaatsen wel op 4 meter onder NAP ligt.
Dat gegeven maakt De Staart een ideale schuillocatie, zegt Kelder: “Omdat het water snel wegloopt, hoef je er bij een dijkdoorbraak maar een week te zitten in plaats van meerdere weken.” Ze legt uit waarom zo’n schuillocatie belangrijk is. “Bij een overstroming vanuit zee door een storm, kun je vanuit Dordrecht alleen de eerste dag naar het zuiden vluchten. Dordrecht is een eiland en met meer dan windkracht 10 kun je niet meer over de Moerdijkbrug evacueren. Vervolgens blijft alleen het noorden over, via de A15, maar die wordt dan ook gebruikt door Rotterdam en delen van de zuidelijke Randstad.”

Meerlaagse veiligheid

Op het moment dat Dordrecht in 2005 nadacht over De Staart als buitendijkse schuillocatie, speelde aan de westkant van De Staart een transformatie van haven- naar woongebied. “Wij wilden daarom bekijken hoe je bij die bebouwing kunt omgaan met de verschillende waterhoogtes. Dat werd meerlaagse veiligheid genoemd; voor Nederland nieuw, maar in het buitenland al de praktijk. Het leidde uiteindelijk tot verschillende typen aangepast bouwen.”

---

'We willen in ieder geval het aantal slachtoffers zoveel mogelijk beperken.'

---

Inmiddels heeft Dordrecht naast De Staart ook een tweede gebied geïdentificeerd dat kan fungeren als schuillocatie en als coördinatiehub. Dit betreft een deel van het Maasterras, de nieuwe woonwijk tussen het spoor, de snelweg A16, Krispijn en de Oude Maas. “Daardoor is er een situatie ontstaan waarbij drie buitendijkse gebieden – de hoger gelegen De Staart en het Maasterras en de lager gelegen oude binnenstad - via bruggen met elkaar verbonden zijn en samen kunnen functioneren als opvanglocatie voor mensen uit andere delen van Dordrecht.
Dit alles willen we eind 2024 vanuit het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden, het DPRD, vastleggen in een evacuatieplan, inclusief routes waar mensen heen moeten. Momenteel werken we daaraan, samen met Waterschap Hollandse Delta, Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid en het Rijk. In dat plan krijgt het Maasterras een regionale coördinatiefunctie, inclusief een nog nader aan te wijzen gebouw waar mensen zich kunnen melden. Zo’n gebouw zal ook voor De Staart worden aangewezen.”

Water als hefboom

In de jaren na 2005 dacht Dordrecht ook na over de verdere herontwikkeling van De Staart. “Die plannen kregen een nieuwe impuls toen de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam IABR eind 2018 aanklopte en vroeg of we ideeën hadden, waarbij water een hefboom is voor duurzame gebiedsontwikkeling: De Staart als grootschalige schuillocatie en als motor voor duurzame ontwikkeling.”
Die keuze was niet toevallig: “De Staart is een wijk met kwetsbare mensen die zich vergeten voelden en waar de afgelopen veertig jaar ook weinig nieuwe ontwikkeling is geweest. Daarbij rijdt er amper nog een bus en is er geen arts of buurthuis. Tegelijkertijd is het echter ook een mooi gebied. Aan de zuidkant van de wijk ligt een romantisch riviertje, het Wantij, en aan de andere kant een grote rivier, de Beneden-Merwede. Bovendien ligt aan het eind van het gebied Nationaal Park De Biesbosch.”

De contacten met de IABR leidden tot een IABR Atelier Dordrecht, waar Adriaan Geuze van West 8 voorstelde om woningen te realiseren in hoge woontorens. “Dat paste echter niet in het gebied. Daarom wordt nu onder meer gekeken of aan de noordelijke kant op termijn nog een klein deel van de stadswerven kan worden uitgebreid met woningen. In het zuidelijke deel van De Staart wordt gekeken naar verdichting, maar de verdere plannen daarvoor zijn nog niet uitgekristalliseerd. Wel staat vast dat Dordrecht een flinke bouwopgave heeft en dat De Staart daaraan een bijdrage kan leveren. De omvang van die bijdrage is nog niet uitgewerkt.”

Andere mindset

Als De Staart eenmaal is ingericht als grootschalige opvanglocatie, worden bewoners van De Staart niet verplicht om bewoners uit andere delen van Dordrecht op te vangen. Kelder maakt zich daarover geen zorgen: “De ervaring leert dat mensen bij een ramp een heel andere mindset hebben. Bovendien verwacht ik dat het veel zal schelen in de bereidwilligheid als mensen weten dat het waarschijnlijk hooguit voor een week zal zijn.”
Dordrecht anticipeert ondertussen ook op andere manieren op zo’n situatie. “We hebben een project, De Redders van Dordt, waarbij kinderen van groep zes worden getraind in wat het risico op een overstroming is en hoe je je daarop kunt voorbereiden. En ook wat je moet doen als je moet evacueren bij een echte overstroming. Verder willen we jaarlijks of tweejaarlijks een Waterfestival organiseren, dat ook bijdraagt aan community building. Want uiteindelijk is de boodschap: we moeten het samen redden, want we zitten in hetzelfde schuitje.”

---

'Wij brengen de informatie elk jaar aan het begin van het stormseizoen in herinnering.'

---

In 2021 werden de herinrichtingsplannen voor De Staart inclusief evacuatiestrategie gepresenteerd met een grote tentoonstelling inclusief maquette. Daarbij werden de bewoners als VIPs uitgenodigd. “We lieten hen de plannen zien en gingen ook met hen in gesprek over hoe we als gemeente hun vertrouwen konden terugwinnen. Vervolgens pasten we samen met de provincie de Groene Cirkels-methode toe. Daarbij keken we hoe we laaghangend-fruitprojecten snel konden oppakken, zoals klachten, het ecologisch beheer of het tekort aan bankjes. Er was ook een wens voor een buurthuis, die inmiddels is ingewilligd. Bij dit alles maken we onder meer gebruik van vier Europese projecten en van het kennis- en innovatieprogramma NL2120 van het Nationaal Groeifonds. Met al deze inspanningen hopen we dat bewoners van De Staart meer vertrouwen krijgen op het moment dat er grotere opgaven komen, zoals grootschalige herinrichting en inrichting als evacuatielocatie, waarbij zij dan ook hun wensen goed kunnen aangeven.”

Bewustzijn

Kelder vindt het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van het risico op een overstroming. “Niet om mensen bang te maken, maar wel omdat het een gegeven is dat we nu eenmaal onder zeeniveau leven. Bovendien is het met alle klimaatveranderingen niet meer vanzelfsprekend dat je bij extreme weersomstandigheden kunt rekenen op een dijk. Een dijk wordt niet gebouwd op een extreme situatie. Daarom is het maken van een evacuatieplan en het inrichten van grootschalige opvanglocaties voor ons het enige logische traject dat we kunnen ingaan. Daarbij hopen we zoveel mogelijk de schade te beperken, maar willen we in ieder geval het aantal slachtoffers zoveel mogelijk beperken.”

Kelder heeft ten slotte enkele tips voor andere gemeenten: “Begin samen met het waterschap en de veiligheidsregio met het in kaart brengen van de risico’s en hoe gevaarlijk je ligging is. De tweede stap is nadenken over hoe je mensen op tijd waarschuwt en ervoor zorgen dat ze weten wat ze moeten doen. Wij brengen deze informatie en handelingsperspectieven elk jaar aan het begin van het stormseizoen in herinnering.”