Britse overheid onder de indruk van zelfbouwbeleid Almere

In Engeland is, op het terrein van woningbouw, weinig ruimte voor burgerinitiatief. Nergens anders in Europa is het percentage zelfbouw zo laag. Dat de Britse regering nu fors inzet op “self and custom build development” heeft vooral een economische grondslag. Het ‘Custom Build Homes programme’ moet niet alleen leiden tot 100.000 (extra) zelfgebouwde woningen, maar ook tot 50.000 nieuwe banen. Zelfbouw vertegenwoordigt een omvangrijke economische impuls, zo staat in een rapport van de House of Commons weergegeven: “self build housing brings economic benefits to an area by creating opportunities for smaller builders and other local businesses.”

Om inhoud te geven aan het ‘Custom Build Homes programme’, kijken de Britten nadrukkelijk over de eigen grenzen heen. Naar Almere, om precies te zijn, waar Homeruskwartier ligt. Dit is Nederlands’ grootste zelfbouwwijk, die door conceptontwikkelaar Jacqueline Tellinga bewust is ontworpen als ‘staalkaart van opdrachtgeverschap’ “We heard about the potential of self or custom build housing”, valt in hetzelfde rapport van de House of Commons te lezen, “and we were impressed by the large scale project underway in Almere. A similar, high-profile scheme in England could help to kick-start a new enthusiasm for self build across the country.” 

Gelijkenissen

Een “similar scheme” moet ook mogelijk zijn. De gelijkenissen tussen Engeland en Nederland zijn groot. In beide landen wordt de woningbouw gedomineerd door grootschalige bouw- en ontwikkelingsbedrijven, die publieke grond opkopen. Voor zelfbouw is nauwelijks ruimte, wat betekent dat de burger wordt gereduceerd tot woonconsument.

In Almere is principieel gebroken met deze manier van gebiedsontwikkeling. In 2006 is ‘IkbouwmijnhuisinAlmere’ geïntroduceerd, een programma dat het eerste recht op bouwgrond – “the right to build”, zoals Duivesteijn het in Engeland noemde – bij de burgers zélf neerlegt. In Almere vertegenwoordigt zelfbouw inmiddels een substantiële bouwstroom; vanaf de start van ‘IkbouwmijnhuisinAlmere’ zijn er 1300 kavels verkocht, die samen een grondwaarde van €134 miljoen vertegenwoordigen.

Kennisuitwisseling

Mede op basis van artikelen in ‘Building Design’[1] en ‘The Guardian’[2] – geschreven door journalisten die Almere bezochten – is er in Engeland grote aandacht voor deze omslag. Dat bleek allereerst tijdens een ‘masterclass’ in Banbury, waar werd gekeken naar een concrete casus; de ontwikkeling van een voormalig kazerneterrein, twee keer zo groot als het Almeerse Homeruskwartier, dat wordt uitgegeven door de overheid. De centrale vraag was hoe de Almeerse werkwijze, waarbij ruimte wordt geboden aan initiatief van onderop, hier zou kunnen worden toegepast. Daarbij waren de ‘elf ervaringen’ die Duivesteijn en Tellinga deelden van groot belang:

1.            Zelfbouw begint met visie en ondernemerschap;

2.            Zelfbouw is mogelijk voor iedereen;

3.            Zelfbouw genereert een grote(re) diversiteit en kwaliteit;

4.            Zelfbouw leidt tot een economie ‘van onderop’;

5.            Zelfbouw vereist geduld – koester traagheid;

6.            Zelfbouw betekent sturen op proces, niet op eindbeeld;

7.            Zelfbouw betekent in het diepe (durven) springen;

8.            Zelfbouw stelt eisen aan de communicatieve vaardigheden van medewerkers;

9.            Zelfbouw werkt, in de planvormingsfase, het beste met een klein team;

10.          Zelfbouw vraagt, in de uitvoeringsfase, om één accounthouder;

11.          Zelfbouw impliceert een uitnodigende en enthousiasmerende rol van de overheid.

Enthousiasme bij burgers  vergroten.

Ook tijdens een bezoek aan de House of Parliament en de ‘leaders summit’, die een dag later in Londen plaatsvond, was sprake van een groot enthousiasme. Zowel bij de minister, die de ambitie heeft zelfbouw wijd te verspreiden en zelfs spreekt van een “self build revolution”, als bij televisiemaker Kevin McCloud, die is aangesteld als ambassadeur om het enthousiasme bij burgers te vergroten. “In the past we have built some of the poorest performing, most expensive and smallest homes in Europe”, stelde hij. “That’s not something to celebrate. But there is another way. What if we became a nation of self builders like the Dutch? What if each household in the United Kingdom had the option to build their own place?”

 Tijdens de ‘leaders summit’ toonden de Britten met name interesse in ‘IkbouwbetaalbaarinAlmere’, waarmee zelfbouw ook bereikbaar wordt voor mensen met een bruto jaarinkomen vanaf €20.000; verwondering was er over de enorme diversiteit die ontstaat wanneer mensen de kans krijgen zelf te bouwen. Of, in de woorden van Duivesteijn: “When you trust people”.

Politieke agenda

Hoewel Duivesteijn positief is over de ambities van de Britten, is er ook verwondering over het feit dat er in Nederland nog altijd geen sprake is van een nationaal programma voor zelfbouw. “Is het niet vreemd dat wij worden uitgenodigd om onze ervaringen in Engeland te delen, terwijl individueel opdrachtgeverschap in Nederland geen onderwerp van gesprek is? Een in 1998 aangenomen motie – waarin de regering wordt verzocht “ernaar te streven dat het aandeel via individueel opdrachtgeverschap te realiseren woningen een substantieel deel, circa een derde van de te realiseren bouwopgave bedraagt” – ten spijt, wordt zelfbouw hier niet landelijk gestimuleerd, zelfs niet in crisistijd. Het is onbegrijpelijk dat er niet radicaal voor wordt gekozen om de woningbouw dichter bij de mensen te brengen. Wat dat betreft loopt de Engelse regering, in ieder geval in mentaal opzicht, mijlen voor op Nederland.”